praca o Atrakcjach turystycznych Gór Świętokrzyskich
W krajobrazie wapiennych pasm i grzbietów zachodniej części Gór Świętokrzyskich zachowało się jeszcze wiele pozostałości po eksploatacji górniczej oraz nieliczne już ślady urządzeń technicznych.
Góry Świętokrzyskie, obok Dolnego i Górnego Śląska, są kolebką polskiego górnictwa i metalurgii. Kopalnictwo i dymarkowe hutnictwo żelaza, które rozwijało się głównie w północnej części regionu, swymi początkami sięga starożytności. Początki górnictwa i hutnictwa miedzi, ołowiu i srebra w okolicach Chęcin i Kielc odnoszone są przez historyków do XIV w. Działalność ta trwała do połowy XVII w., a następnie stopniowo podupadała. Ostatnie kopalnie kruszcowe funkcjonowały jeszcze podczas I wojny światowej.
Głównymi ośrodkami administracji górnictwa i hutnictwa kruszcowego w Górach Świętokrzyskich były Chęciny i Kielce. W królewskim mieście górniczym – Chęcinach mieściły się siedziby starosty, żupnika oraz gwareckiej organizacji górniczej. W Kielcach, pod administracją biskupów krakowskich działał zarząd ekonomi i Urząd Górniczy (1601 – 1701), a następnie królewska Komisja Kruszcowa (1782 – 1787) oraz staszicowska Dyrekcja Główna Górnicza i związana z nią Szkoła Akademiczno-Górnicza (1816 – 1827). Na podstawie źródeł historycznych i inwentaryzacji można zlokalizować w Górach Świętokrzyskich 25 kruszcowych pól górniczych oraz umiejscowić 6 hut i zakładów metalurgicznych metali nieżelaznych.
Szczególnie liczne i dobrze zachowane pozostałości górnictwa kruszców miedzi i ołowiu znajdują się na obszarze historycznego chęcińskiego rejonu eksploatacyjnego. Niektóre z nich chronione są prawnym statusem rezerwatów przyrody i zabytków kultury:
„Góra Miedziana” – w rezerwacie tym pod opieką prawa znalazły się liczne i dobrze zachowane fragmenty szybów, sztolni, szpar, dukli i hałd górniczych oraz czytelne pozostałości mineralizacji. Rudy miedzi były wydobywane zarówno odkrywkowo na powierzchni, płytkimi szybikami i sztolniami, oraz w podziemnej kopalni obecnie zalanej wodą.
„Góra Rzepka”, „Góra Zelejowa” – w rezerwatach tych znajdują się czytelne pozostałości po górniczej eksploatacji.
Kruszce ołowiu z domieszkami cynku i srebra wydobywano w obrębie 13 pól eksploatacyjnych zwanych „górami kruszcowymi”, które znajdowały się w okolicach Chęcin, Miedzianki, Gałęzic, Sitkówki i Bolechowic. Wiele innych tego rodzaju pomników kultury materialnej zniszczono w wyniku prowadzonej na tym terenie przemysłowej eksploatacji kopalin skalnych.
W celu ochrony tych i wielu innych reliktów historii i kultury, a także niezwykle cennych dla nauki obiektów przyrody i krajobrazu, projektowane jest utworzenie w tej części Gór Świętokrzyskich Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Pozostałości historycznego górnictwa i metalurgii kruszców będą stanowić jedną z głównych atrakcji tego parku tym bardziej, że kilka takich obiektów nadaje się do zagospodarowania turystycznego w sposób podobny do zastosowanego w słynnej na cały kraj „Jaskini Raj” w Chęcinach.