praca o Atrakcjach turystycznych Gór Świętokrzyskich
W krajobrazie wapiennych pasm i grzbietów zachodniej części Gór Świętokrzyskich zachowało się jeszcze wiele pozostałości po eksploatacji górniczej oraz nieliczne już ślady urządzeń technicznych.
Góry Świętokrzyskie, obok Dolnego i Górnego Śląska, są kolebką polskiego górnictwa i metalurgii. Kopalnictwo i dymarkowe hutnictwo żelaza, które rozwijało się głównie w północnej części regionu, swymi początkami sięga starożytności. Początki górnictwa i hutnictwa miedzi, ołowiu i srebra w okolicach Chęcin i Kielc odnoszone są przez historyków do XIV w. Działalność ta trwała do połowy XVII w., a następnie stopniowo podupadała. Ostatnie kopalnie kruszcowe funkcjonowały jeszcze podczas I wojny światowej.
Głównymi ośrodkami administracji górnictwa i hutnictwa kruszcowego w Górach Świętokrzyskich były Chęciny i Kielce. W królewskim mieście górniczym – Chęcinach mieściły się siedziby starosty, żupnika oraz gwareckiej organizacji górniczej. W Kielcach, pod administracją biskupów krakowskich działał zarząd ekonomi i Urząd Górniczy (1601 – 1701), a następnie królewska Komisja Kruszcowa (1782 – 1787) oraz staszicowska Dyrekcja Główna Górnicza i związana z nią Szkoła Akademiczno-Górnicza (1816 – 1827). Na podstawie źródeł historycznych i inwentaryzacji można zlokalizować w Górach Świętokrzyskich 25 kruszcowych pól górniczych oraz umiejscowić 6 hut i zakładów metalurgicznych metali nieżelaznych.
Szczególnie liczne i dobrze zachowane pozostałości górnictwa kruszców miedzi i ołowiu znajdują się na obszarze historycznego chęcińskiego rejonu eksploatacyjnego. Niektóre z nich chronione są prawnym statusem rezerwatów przyrody i zabytków kultury:
„Góra Miedziana” – w rezerwacie tym pod opieką prawa znalazły się liczne i dobrze zachowane fragmenty szybów, sztolni, szpar, dukli i hałd górniczych oraz czytelne pozostałości mineralizacji. Rudy miedzi były wydobywane zarówno odkrywkowo na powierzchni, płytkimi szybikami i sztolniami, oraz w podziemnej kopalni obecnie zalanej wodą.
„Góra Rzepka”, „Góra Zelejowa” – w rezerwatach tych znajdują się czytelne pozostałości po górniczej eksploatacji.
Kruszce ołowiu z domieszkami cynku i srebra wydobywano w obrębie 13 pól eksploatacyjnych zwanych „górami kruszcowymi”, które znajdowały się w okolicach Chęcin, Miedzianki, Gałęzic, Sitkówki i Bolechowic. Wiele innych tego rodzaju pomników kultury materialnej zniszczono w wyniku prowadzonej na tym terenie przemysłowej eksploatacji kopalin skalnych.
W celu ochrony tych i wielu innych reliktów historii i kultury, a także niezwykle cennych dla nauki obiektów przyrody i krajobrazu, projektowane jest utworzenie w tej części Gór Świętokrzyskich Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Pozostałości historycznego górnictwa i metalurgii kruszców będą stanowić jedną z głównych atrakcji tego parku tym bardziej, że kilka takich obiektów nadaje się do zagospodarowania turystycznego w sposób podobny do zastosowanego w słynnej na cały kraj „Jaskini Raj” w Chęcinach.
Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa, zlokalizowany w regionie Gór Świętokrzyskich, jest jednym z najstarszych i najważniejszych centrów metalurgicznych w Polsce, a jego historia sięga czasów starożytnych. Ośrodek ten, położony w południowo-wschodniej części kraju, obejmuje obszar obejmujący głównie Staropolskie Zagłębie Przemysłowe, które było jednym z najważniejszych ośrodków produkcji żelaza i stali w Europie Środkowej.
Historia hutnictwa w tym regionie ma swoje korzenie już w czasach starożytnych, kiedy to na terenie Gór Świętokrzyskich rozwijało się prymitywne hutnictwo żelaza. W I wieku n.e. powstały tu liczne piecowiska, w których wytapiano żelazo z lokalnych rud. Region ten był bogaty w złoża rudy żelaza oraz drewno, które było niezbędne do produkcji węgla drzewnego używanego jako paliwo w piecach dymarskich. Znaleziska archeologiczne, takie jak pozostałości pieców dymarskich oraz narzędzi, świadczą o tym, że już w starożytności istniał tu rozwinięty ośrodek metalurgiczny.
W średniowieczu i nowożytności Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa stał się jeszcze ważniejszym miejscem na mapie przemysłowej Polski. W okresie rozkwitu Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego, które obejmowało tereny dzisiejszych województw świętokrzyskiego i mazowieckiego, powstało tu wiele kuźnic, młynów i pieców hutniczych, które produkowały żelazo na potrzeby całego kraju. Hutnictwo było napędzane przez rozwój technik metalurgicznych oraz dostępność surowców naturalnych, co pozwoliło na dynamiczny rozwój regionu.
W XVII i XVIII wieku Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa osiągnął swoje apogeum, stając się kluczowym elementem polskiej gospodarki. W tym okresie powstały tu liczne huty, które produkowały nie tylko żelazo, ale również wyroby z miedzi, ołowiu i srebra. Region ten był znany z produkcji wysokiej jakości narzędzi, broni oraz elementów konstrukcyjnych, które były eksportowane na rynki europejskie. Wzrost zapotrzebowania na żelazo, związany z rozwojem rolnictwa i budownictwa, przyczynił się do dalszej ekspansji hutnictwa w tym regionie.
W XIX wieku, wraz z rozwojem rewolucji przemysłowej, Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa przeszedł znaczące zmiany technologiczne. Wprowadzono nowe metody produkcji, takie jak piece wielkopiecowe i walcowanie na gorąco, co zwiększyło wydajność i jakość produkcji. W tym okresie powstały również liczne kopalnie węgla, które dostarczały paliwo do nowoczesnych hut. Rozwój infrastruktury transportowej, w tym budowa linii kolejowych, umożliwił szybki transport surowców i gotowych wyrobów, co przyczyniło się do dalszej industrializacji regionu.
Jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych w regionie był Starachowicki Ośrodek Przemysłowy, który stał się symbolem rozwoju hutnictwa w Polsce. Powstałe w XIX wieku Zakłady Starachowickie były jednymi z największych i najnowocześniejszych hut w Europie. Produkowano tu żelazo i stal, które były wykorzystywane w przemyśle ciężkim, zbrojeniowym oraz budownictwie. Zakłady te przetrwały wiele trudnych okresów, w tym zabory, wojny światowe oraz kryzysy gospodarcze, a ich działalność miała ogromny wpływ na rozwój regionu i całej Polski.
W XX wieku Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa, podobnie jak wiele innych ośrodków przemysłowych w Polsce, przeszedł trudny okres związany z restrukturyzacją przemysłu. Po II wojnie światowej region ten został objęty planami centralnego zarządzania gospodarką, co doprowadziło do rozbudowy istniejących zakładów oraz budowy nowych. W tym okresie Starachowice stały się jednym z najważniejszych ośrodków produkcji w Polsce Ludowej, z Zakładami Starachowickimi na czele.
Wraz z transformacją ustrojową w Polsce w latach 90. XX wieku, Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa musiał stawić czoła nowym wyzwaniom związanym z globalizacją i liberalizacją gospodarki. Wiele zakładów zostało zrestrukturyzowanych, sprywatyzowanych lub zamkniętych, co miało duży wpływ na lokalne społeczności. Niemniej jednak, region ten nadal pozostaje ważnym ośrodkiem przemysłowym, a jego dziedzictwo hutnicze jest kultywowane przez liczne muzea, skanseny i inicjatywy mające na celu zachowanie pamięci o jego bogatej historii.
Obecnie Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa jest także atrakcją turystyczną, przyciągającą osoby zainteresowane historią przemysłu. W Starachowicach znajduje się Muzeum Przyrody i Techniki, które prezentuje historię hutnictwa i przemysłu metalurgicznego w regionie. Muzeum to oferuje zwiedzającym unikalne ekspozycje, takie jak zachowane fragmenty dawnych pieców hutniczych, maszyny i urządzenia przemysłowe, a także interaktywne wystawy, które pozwalają lepiej zrozumieć procesy produkcyjne i rozwój technologii hutniczej na przestrzeni wieków.
Świętokrzyski Ośrodek Hutnictwa to nie tylko miejsce o bogatej historii, ale także symbol rozwoju przemysłu i technologii w Polsce. Jego dziedzictwo jest wciąż żywe i stanowi ważny element tożsamości regionalnej, a także cenny wkład w historię polskiego hutnictwa i przemysłu metalurgicznego.
