Kapitał zagraniczny w sektorze ubezpieczeniowym w Polsce

Całkowita wartość kapitałów podstawowych 55 zakładów ubezpieczeń posiadających zezwolenie Ministra Finansów na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej wyniosła na koniec grudnia 1998 r. 1 643,88 mln. zł i była wyższa w porównaniu ze stanem na koniec 1997 r. nominalnie o 57,4% (wartość kapitałów akcyjnych/zakładowych 51 istniejących wówczas zakładów wyniosła 1 044,60 mln. zł). Przyrost kapitałów podstawowych w ciągu 1998 r. był o 6,2 pkt. proc. niższy niż w okresie roku 1997, kiedy w stosunku do końca 1996 r. kapitały wzrosły o 63,6%.

Stopniowo wzrasta udział kapitału zagranicznego w kapitałach podstawowych zakładów ubezpieczeń w Polsce, tj. na koniec 1995 r. wynosił on 15%, w końcu 1996 r. 18,1%, a na koniec 1997 r. 25,2%. Na koniec grudnia 1998 r. udział kapitału zagranicznego wzrósł do 32,69%. Do 2000 r. przewidywany jest wzrost udziału kapitału zagranicznego do 36-40% podstawowego kapitału sektora ubezpieczeń w Polsce.

Zwłaszcza w II. półroczu 1998 r. obserwowano bardzo intensywny wzrost wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze ubezpieczeń. Liczba zakładów ubezpieczeń z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego wzrosła do 25 (na koniec 1997 r. – 21 zakładów). Kapitał zagraniczny obecny był jeszcze w 8 zakładach, jednakże w mniejszości. Wśród akcjonariuszy zakładów ubezpieczeń pojawiło się wielu renomowanych ubezpieczycieli zagranicznych, posiadających ogromne doświadczenie w prowadzeniu działalności ubezpieczeniowej na całym świecie.

Zaangażowanie kapitału zagranicznego w poszczególnych zakładach ubezpieczeń działu I i II przedstawiają tabele 6 i 7.

Tabela 6. Udział kapitału zagranicznego w zakładach ubezpieczeń na życie

* Stan na koniec grudnia 1998 r.

Źródło: Biuletyn PUNU za 1998 r.

Podmioty zagraniczne zainwestowały w zakłady ubezpieczeń na życie w Polsce ponad 226,5 mln. zł (64,67 mln. USD), prawie o 79,7% więcej niż w roku poprzednim. Mimo znacznego nominalnego wzrostu kwoty kapitału zagranicznego jego udział w kapitale podstawowym firm działu I zmniejszył się z 34,03 w 1997 r. do 32,53% na koniec grudnia 1998 r. Spadek ten wynikał z dość szybkiego przyrostu wartości kapitałów krajowych w tym okresie (o 92,3%).

Na pierwszym miejscu w strukturze kapitału zagranicznego działu I jest kapitał brytyjski (prawie 1/3 kapitału zagranicznego tego działu). Na drugim miejscu jest kapitał niemiecki (18,5%).

Tabela 7. Udział zagranicznego kapitału w zakładach ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych

* Stan na koniec grudnia 1998 r.

Źródło: jak w tabeli 6.

Bezpośredni udział kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym zakładów ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych wyniósł na dzień 31 grudnia 1998 r. 32,82% i zwiększył się w porównaniu z rokiem poprzednim o 12,4 punkty procentowe. Wartość kapitału pochodzącego z zagranicy zaangażowanego w dziale II była równa 310,95 mln. zł (88,78 mln. USD). Najwięcej bo 18,95% kapitału podstawowego zakładów ubezpieczeń pochodziło z Niemiec, co stanowiło 57,7% kwoty kapitału zagranicznego zainwestowanego w dziale II.

Jak pokazuje przykład firmy ubezpieczeniowej Daewoo FSO, niekiedy trudno jest określić kraj pochodzenia kapitału zagranicznego. Ubezpieczyciel ten oficjalnie legitymuje się kapitałem polskim. Faktycznie akcjonariuszem posiadającym 85% akcji jest spółka Daewoo FSO sp. z o.o.

Do 1998 r. do czterech towarzystw ubezpieczeniowych mieli wejść kapitałowo inwestorzy zagraniczni, tj. do Polisy, Gwaranta, Polonii i Energo-Asekuracji. Plany zdołała, chociaż częściowo, zrealizować Energo-Asekuracja. W listopadzie 1998 r. udziałowcem tego towarzystwa stała się duńska firma ubezpieczeniowa Tryg Baltica (obecnie 18,19% akcji na WZA). Takie zakłady jak Samopomoc, Polisa, Gwarant, Polonia nadal poszukują inwestorów.

Większość polskich zakładów ubezpieczeń ma lub chce mieć zagranicznych inwestorów strategicznych. Odwrotna tendencja występuje tylko w Warcie, która odrzuciła oferty Pohjoli i Tryg Baltiki.

Istniejące ograniczenia w dostępie zagranicznych towarzystw ubezpieczeniowych do rynku polskiego, ulegają stopniowej likwidacji ze względu na przyjęte przez Polskę zobowiązania liberalizacyjne. Likwidacja istniejących barier dostępu nastąpi w dwóch etapach. Pierwszy, który skończył się w 1998 r., miał służyć ochronie słabszych kapitałowo polskich firm przed konkurencją zagraniczną. Dlatego obowiązywały w tym okresie ograniczenia w wydawaniu licencji. Firmy zagraniczne mogły prowadzić działalność wyłącznie jako spółki afiliowane i to jeśli towarzyszy temu inwestycja kapitałowa w polski zakład ubezpieczeń. Nie zezwalano więc na prowadzenie działalności operacyjnej za pośrednictwem oddziałów zagranicznych ubezpieczycieli. W następnym etapie – od 1999 r. do 2004 r. – działalność firm zagranicznych będzie nadal licencjonowana przez Ministerstwo Finansów, nie będzie także możliwości oferowania usług w obrocie transgranicznym.

Znowelizowana ustawa o działalności ubezpieczeniowej, która weszła w życie od 1 stycznia 1999 r., wprowadziła zasadę, iż zagraniczny kapitał ubezpieczeń może podejmować i prowadzić działalność ubezpieczeniową w Polsce jedynie za pośrednictwem głównego oddziału (który podlega wpisowi do rejestru głównych oddziałów), a nie jak dotychczas przedstawicielstwa.

Najważniejsze zmiany wprowadzone w ustawie polegają na:

• zmniejszeniu o połowę dla głównego oddziału zagranicznego ubezpieczyciela kapitału gwarancyjnego określonego dla zakładów ubezpieczeń,
• wprowadzeniu zasady, że za zobowiązania oddziałów odpowiadają firmy-matki, czyli zagraniczne centrale, dotychczas odpowiedzialność majątkowa zakładów ubezpieczeń z udziałem kapitału zagranicznego ograniczona była do wysokości ich kapitałów.

Ponadto wiele czynności związanych z działalnością firmy będą mogli wykonywać pracownicy zagranicznej centrali towarzystwa (dotychczas mogli się tym zajmować pracownicy firm zarejestrowanych w Polsce).

Zagraniczne towarzystwo ma obowiązek spełnić określone wymogi niezbędne do uzyskania zezwolenia Ministerstwa Finansów. Dotyczą one m.in.: przedstawienia statutu, informacji o członkach organu zarządzającego zagranicznym zakładem ubezpieczeń, zaświadczenie organu nadzoru państwa macierzystego o posiadaniu środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności. Ministerstwo Finansów, zanim wyda licencję oddziałowi firmy zagranicznej, będzie dokładnie analizować sytuację finansową spółki-matki, plan działalności oraz kwalifikacje kadry oddziału w Polsce. Na polskim rynku według znowelizowanej ustawy będą mogły działać towarzystwa z tych krajów, które na zasadzie wzajemności nie stawiają przeszkód w działalności polskich ubezpieczycieli na swoich rynkach.

Ponadto zagraniczny ubezpieczyciel musi stworzyć rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe z tytułu zobowiązań, jakie mogą wynikać z umów ubezpieczenia zawartych za pośrednictwem głównego przedstawiciela w Polsce. Tak jak do końca 1998 r., zagraniczne firmy będą zmuszone – rozpoczynając działalność – złożyć kaucję, co ma zabezpieczyć przyszłe zobowiązania z tytułu sprzedaży polis. Kaucja ma wynosić połowę minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego i jest utrzymywana przez cały okres działalności głównego oddziału na terytorium Polski.

W przypadku ogłoszenia upadłości zagranicznego podmiotu, pierwszeństwo do zaspokojenia z masy upadłościowej będą mieć należności z tytułu umów ubezpieczenia zawartych za pośrednictwem głównego przedstawicielstwa w kraju. Przy likwidacji lub utracie zezwolenia na prowadzenie działalności przez głównego przedstawiciela – jeśli środki finansowe nie wystarczą na pokrycie wszystkich zobowiązań – Minister Finansów może wyrazić zgodę na zaspokojenie nie pokrytej części z kaucji.

Oddział zagranicznej firmy ubezpieczeniowej nie otrzyma zezwolenia na sprzedaż polis w Polsce m.in. jeśli zagrożony jest ważny interes gospodarczy państwa lub gdy firma ta nie daje rękojmi prawidłowego prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w Polsce, m.in. nie udowodni posiadania środków finansowych gwarantujących wypłacalność. Poza tym zezwolenie nie będzie wydane, gdy plan działalności wraz z rachunkiem symulacyjnym, obejmującym funkcjonowanie głównego oddziału w Polsce, nie zapewnia trwałej zdolności zagranicznego zakładu ubezpieczeń do wykonywania zobowiązań z tytułu umów zawieranych w Polsce. Nadzór nad zagranicznymi ubezpieczycielami będzie sprawować Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego (PUNU). Jednak po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej nadzór przejmą, zgodnie z przepisami UE, organy nadzoru z kraju towarzystwa ubezpieczeniowego – matki.

Do konsekwencji wynikających z otwarcia polskiego rynku ubezpieczeniowego i dopływu kapitału zagranicznego można zaliczyć:

• przyspieszenie zmian rozwojowych rynku ubezpieczeń w Polsce,
• dostarczenie sektorowi ubezpieczeń nowych kapitałów,
• wystąpienie konieczności dokonania konsolidacji sektora ubezpieczeń oraz koncentracji kapitału,
• wprowadzenie nowoczesnych produktów ubezpieczeniowych, poprawę jakości usług etc.,
• wdrażanie nowoczesnych form i metod sprzedaży polis, rozwój sieci, stosowanie bardziej elastycznej polityki wobec klientów.

Zagrożenia wynikające z otwarcia polskiego rynku ubezpieczeniowego i dopływu kapitału zagranicznego dla tego sektora spowodowane są przede wszystkim tym, iż:

• część zagranicznych firm ubezpieczeniowych działających w Polsce należy do międzynarodowych holdingów finansowych funkcjonujących w skali globalnej, co oznacza możliwość transferów środków z Polski do innych krajów,
• do zagranicznych towarzystw ubezpieczeniowych przechodzą najlepsi klienci krajowi oraz podmioty zagraniczne działające w Polsce,
• może nastąpić stopniowe wypieranie z rynku ubezpieczeniowego polskich firm przez zagranicznych ubezpieczycieli, co spowoduje konieczność przechodzenia polskich zakładów ubezpieczeń do tzw. nisz rynkowych.