Całkowita wartość kapitałów podstawowych 55 zakładów ubezpieczeń posiadających zezwolenie Ministra Finansów na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej wyniosła na koniec grudnia 1998 r. 1 643,88 mln. zł i była wyższa w porównaniu ze stanem na koniec 1997 r. nominalnie o 57,4% (wartość kapitałów akcyjnych/zakładowych 51 istniejących wówczas zakładów wyniosła 1 044,60 mln. zł). Przyrost kapitałów podstawowych w ciągu 1998 r. był o 6,2 pkt. proc. niższy niż w okresie roku 1997, kiedy w stosunku do końca 1996 r. kapitały wzrosły o 63,6%.
Stopniowo wzrasta udział kapitału zagranicznego w kapitałach podstawowych zakładów ubezpieczeń w Polsce, tj. na koniec 1995 r. wynosił on 15%, w końcu 1996 r. 18,1%, a na koniec 1997 r. 25,2%. Na koniec grudnia 1998 r. udział kapitału zagranicznego wzrósł do 32,69%. Do 2000 r. przewidywany jest wzrost udziału kapitału zagranicznego do 36-40% podstawowego kapitału sektora ubezpieczeń w Polsce.
Zwłaszcza w II. półroczu 1998 r. obserwowano bardzo intensywny wzrost wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze ubezpieczeń. Liczba zakładów ubezpieczeń z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego wzrosła do 25 (na koniec 1997 r. – 21 zakładów). Kapitał zagraniczny obecny był jeszcze w 8 zakładach, jednakże w mniejszości. Wśród akcjonariuszy zakładów ubezpieczeń pojawiło się wielu renomowanych ubezpieczycieli zagranicznych, posiadających ogromne doświadczenie w prowadzeniu działalności ubezpieczeniowej na całym świecie.
Zaangażowanie kapitału zagranicznego w poszczególnych zakładach ubezpieczeń działu I i II przedstawiają tabele 6 i 7.
Tabela 6. Udział kapitału zagranicznego w zakładach ubezpieczeń na życie
Nazwa firmy | Kapitał podstawowy* w mln. zł | Udział kapitału zagranicznego w % | Udział w zbiorze składki |
1. AGF Życie S.A. | 10,0 | francuski 100% | 0,37 |
2. Allianz Życie Polska S.A. | 28,0 | niemiecki 100% | 0,16 |
3. Alte Leipziger Hestia S.A. | 16,0 | niemiecki 51% | 0,18 |
4. Amplico Life S.A. | 11,0 | amerykański 100% | 9,27 |
5. Cardif Polska S.A. | 10,0 | francuski 100% | 0,00 |
6. Cigna STU Życie S.A. | 15,0 | belgijski 51% | 0,01 |
7. Commercial Union na Życie S.A. | 82,5 | brytyjski 90% | 17,95 |
8. Compensa Życie S.A. | 13,0 | polski 100% | 0,01 |
9. Filar Życie S.A. | 3,2 | polski 100% | 0.03 |
10. Garda Life S.A. | 10,0 | szwedzki 74% | 0,01 |
11. Gerling Polska na Życie S.A. | 10,0 | polski 100% | 0,07 |
12. Heros Life S.A. | 40,0 | polski 100% | 0,41 |
13. Inter Fortuna Życie S.A. | 10,0 | niemiecki 58% | 0,01 |
14. Nationale Nederlanden Polska S.A. | 26,0 | holenderski 100% | 6,69 |
15. TU PBK Życie S.A. | 22,0 | polski 100% | 0,05 |
16. Petrus S.A. | 14,5 | włoski 57% | 0,02 |
17. Polisa Życie | 18,8 | francuski 24% | 0,29 |
18. Polonia Życie | 6,3 | polski 100% | 0,07 |
19. PZU na Życie | 295,0 | polski 100% | 63,64 |
20. Prudential na Życie S.A. | 10,0 | amerykański 100% | 0,00 |
21. WARTA VITA | 21,6 | amerykański 1,6% | 0,51 |
22. Winterthur Życie | 7,5 | szwajc. 45; EBOR 35; fr. 20% | 0,16 |
23. Zurich Handlowy na Życie | 15,0 | szwajcarski 50% | 0,02 |
24. TUW Rejent Life | 0,9 | polski 100% | 0,09 |
Łącznie | 696,3 | kapitał zagr. 32,53% | 100 |
* Stan na koniec grudnia 1998 r.
Źródło: Biuletyn PUNU za 1998 r.
Podmioty zagraniczne zainwestowały w zakłady ubezpieczeń na życie w Polsce ponad 226,5 mln. zł (64,67 mln. USD), prawie o 79,7% więcej niż w roku poprzednim. Mimo znacznego nominalnego wzrostu kwoty kapitału zagranicznego jego udział w kapitale podstawowym firm działu I zmniejszył się z 34,03 w 1997 r. do 32,53% na koniec grudnia 1998 r. Spadek ten wynikał z dość szybkiego przyrostu wartości kapitałów krajowych w tym okresie (o 92,3%).
Na pierwszym miejscu w strukturze kapitału zagranicznego działu I jest kapitał brytyjski (prawie 1/3 kapitału zagranicznego tego działu). Na drugim miejscu jest kapitał niemiecki (18,5%).
Tabela 7. Udział zagranicznego kapitału w zakładach ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych
Nazwa firmy | Kapitał podstawowy* w mln. zł | Udział kapitału zagranicznego w % | Udział w zbiorze składki |
1. AGF UBEZPIECZENIA S.A. | 18,5 | francuski 100% | 0,69 |
2. AGROPOLISA SA | 12,8 | polski 100% | 0,29 |
3. AIG POLSKA TU S.A. | 5,5 | amerykański 100% | 0,59 |
4. ALLIANZ Polska S.A. | 80,4 | niemiecki 100% | 0,48 |
5. CIGNA STU S.A. | 20,0 | belgijski 49% | 0,52 |
6. COMMERCIAL UNION Polska Ogólnych S.A. | 20,0 | brytyjski 90% | 0,23 |
7. COMPENSA | 35,0 | polski 100% | 1,90 |
8. DAEWOO TU S.A. | 84,5 | polski 100% | 1,93 |
9. ENERGO-ASEKURACJA S.A. | 11,4 | amerykański 1,7%% | 1,20 |
10. EUROPA S.A. | 8,5 | polski 100% | 0,13 |
11. FILAR S.A. | 38,1 | niemiecki 78% | 0,85 |
12. GERLING S.A. | 4,3 | niemiecki 75% | 1,69 |
13. GWARANT S.A. | 13,0 | polski 100% | 0,44 |
14. HEROS S.A. | 17,5 | EBOR 10; niem.16; austriacki 69% | 0,66 |
15.HESTIA INSURANCE S.A. | 75,8 | niemiecki 59%, szwajc. 21% | 3,83 |
16. INTER FORTUNA S.A. | 20,0 | niemiecki 89% | 0,69 |
17. KUKE S.A. | 79,8 | polski 100% | 0,16 |
18. PARTNER S.A. | 11,0 | szwedzki 68% | 0,21 |
19. TU PBK S.A. | 32,0 | polski 100% | 1,32 |
20. POLISA S.A. | 34,9 | polski 100% | 4,10 |
21. POLONIA S.A. | 40,0 | polski 100% | 2,69 |
22. PZUSA | 60,4 | polski 100% | 58,8 |
23. SAMOPOMOC S.A. | 13,0 | polski 100% | 1,33 |
24. WARTA S.A. | 60,5 | szwajc. 10; ameryk.8% | 13,18 |
25. WINTERTHUR S.A. | 10,0 | szwajc. 45; EBOR 35; franc..20% | 0,57 |
26. ZURICH HANDLOWY S.A. | 15,0 | szwajcarski 50% | 0,03 |
27. PTR S.A. | 105,2 | bryt. 3,5%; EBOR 1% | 1,07 |
28. TUW Cuprum | 2,0 | polski 100% | 0,08 |
29. TUW SKOK | 2,6 | polski 100% | 0,03 |
30. TUW TUW | 12,9 | luksemburski 62% | 0,17 |
31. TUW Wielkopolska | 2,4 | polski 100% | 0,09 |
Łącznie | 947,5 | kapitał zagr. 32,82% | 100 |
* Stan na koniec grudnia 1998 r.
Źródło: jak w tabeli 6.
Bezpośredni udział kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym zakładów ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych wyniósł na dzień 31 grudnia 1998 r. 32,82% i zwiększył się w porównaniu z rokiem poprzednim o 12,4 punkty procentowe. Wartość kapitału pochodzącego z zagranicy zaangażowanego w dziale II była równa 310,95 mln. zł (88,78 mln. USD). Najwięcej bo 18,95% kapitału podstawowego zakładów ubezpieczeń pochodziło z Niemiec, co stanowiło 57,7% kwoty kapitału zagranicznego zainwestowanego w dziale II.
Jak pokazuje przykład firmy ubezpieczeniowej Daewoo FSO, niekiedy trudno jest określić kraj pochodzenia kapitału zagranicznego. Ubezpieczyciel ten oficjalnie legitymuje się kapitałem polskim. Faktycznie akcjonariuszem posiadającym 85% akcji jest spółka Daewoo FSO sp. z o.o.
Do 1998 r. do czterech towarzystw ubezpieczeniowych mieli wejść kapitałowo inwestorzy zagraniczni, tj. do Polisy, Gwaranta, Polonii i Energo-Asekuracji. Plany zdołała, chociaż częściowo, zrealizować Energo-Asekuracja. W listopadzie 1998 r. udziałowcem tego towarzystwa stała się duńska firma ubezpieczeniowa Tryg Baltica (obecnie 18,19% akcji na WZA). Takie zakłady jak Samopomoc, Polisa, Gwarant, Polonia nadal poszukują inwestorów.
Większość polskich zakładów ubezpieczeń ma lub chce mieć zagranicznych inwestorów strategicznych. Odwrotna tendencja występuje tylko w Warcie, która odrzuciła oferty Pohjoli i Tryg Baltiki.
Istniejące ograniczenia w dostępie zagranicznych towarzystw ubezpieczeniowych do rynku polskiego, ulegają stopniowej likwidacji ze względu na przyjęte przez Polskę zobowiązania liberalizacyjne. Likwidacja istniejących barier dostępu nastąpi w dwóch etapach. Pierwszy, który skończył się w 1998 r., miał służyć ochronie słabszych kapitałowo polskich firm przed konkurencją zagraniczną. Dlatego obowiązywały w tym okresie ograniczenia w wydawaniu licencji. Firmy zagraniczne mogły prowadzić działalność wyłącznie jako spółki afiliowane i to jeśli towarzyszy temu inwestycja kapitałowa w polski zakład ubezpieczeń. Nie zezwalano więc na prowadzenie działalności operacyjnej za pośrednictwem oddziałów zagranicznych ubezpieczycieli. W następnym etapie – od 1999 r. do 2004 r. – działalność firm zagranicznych będzie nadal licencjonowana przez Ministerstwo Finansów, nie będzie także możliwości oferowania usług w obrocie transgranicznym.
Znowelizowana ustawa o działalności ubezpieczeniowej, która weszła w życie od 1 stycznia 1999 r., wprowadziła zasadę, iż zagraniczny kapitał ubezpieczeń może podejmować i prowadzić działalność ubezpieczeniową w Polsce jedynie za pośrednictwem głównego oddziału (który podlega wpisowi do rejestru głównych oddziałów), a nie jak dotychczas przedstawicielstwa.
Najważniejsze zmiany wprowadzone w ustawie polegają na:
- zmniejszeniu o połowę dla głównego oddziału zagranicznego ubezpieczyciela kapitału gwarancyjnego określonego dla zakładów ubezpieczeń,
- wprowadzeniu zasady, że za zobowiązania oddziałów odpowiadają firmy-matki, czyli zagraniczne centrale, dotychczas odpowiedzialność majątkowa zakładów ubezpieczeń z udziałem kapitału zagranicznego ograniczona była do wysokości ich kapitałów.
Ponadto wiele czynności związanych z działalnością firmy będą mogli wykonywać pracownicy zagranicznej centrali towarzystwa (dotychczas mogli się tym zajmować pracownicy firm zarejestrowanych w Polsce).
Zagraniczne towarzystwo ma obowiązek spełnić określone wymogi niezbędne do uzyskania zezwolenia Ministerstwa Finansów. Dotyczą one m.in.: przedstawienia statutu, informacji o członkach organu zarządzającego zagranicznym zakładem ubezpieczeń, zaświadczenie organu nadzoru państwa macierzystego o posiadaniu środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności. Ministerstwo Finansów, zanim wyda licencję oddziałowi firmy zagranicznej, będzie dokładnie analizować sytuację finansową spółki-matki, plan działalności oraz kwalifikacje kadry oddziału w Polsce. Na polskim rynku według znowelizowanej ustawy będą mogły działać towarzystwa z tych krajów, które na zasadzie wzajemności nie stawiają przeszkód w działalności polskich ubezpieczycieli na swoich rynkach.
Ponadto zagraniczny ubezpieczyciel musi stworzyć rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe z tytułu zobowiązań, jakie mogą wynikać z umów ubezpieczenia zawartych za pośrednictwem głównego przedstawiciela w Polsce. Tak jak do końca 1998 r., zagraniczne firmy będą zmuszone – rozpoczynając działalność – złożyć kaucję, co ma zabezpieczyć przyszłe zobowiązania z tytułu sprzedaży polis. Kaucja ma wynosić połowę minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego i jest utrzymywana przez cały okres działalności głównego oddziału na terytorium Polski.
W przypadku ogłoszenia upadłości zagranicznego podmiotu, pierwszeństwo do zaspokojenia z masy upadłościowej będą mieć należności z tytułu umów ubezpieczenia zawartych za pośrednictwem głównego przedstawicielstwa w kraju. Przy likwidacji lub utracie zezwolenia na prowadzenie działalności przez głównego przedstawiciela – jeśli środki finansowe nie wystarczą na pokrycie wszystkich zobowiązań – Minister Finansów może wyrazić zgodę na zaspokojenie nie pokrytej części z kaucji.
Oddział zagranicznej firmy ubezpieczeniowej nie otrzyma zezwolenia na sprzedaż polis w Polsce m.in. jeśli zagrożony jest ważny interes gospodarczy państwa lub gdy firma ta nie daje rękojmi prawidłowego prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w Polsce, m.in. nie udowodni posiadania środków finansowych gwarantujących wypłacalność. Poza tym zezwolenie nie będzie wydane, gdy plan działalności wraz z rachunkiem symulacyjnym, obejmującym funkcjonowanie głównego oddziału w Polsce, nie zapewnia trwałej zdolności zagranicznego zakładu ubezpieczeń do wykonywania zobowiązań z tytułu umów zawieranych w Polsce. Nadzór nad zagranicznymi ubezpieczycielami będzie sprawować Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego (PUNU). Jednak po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej nadzór przejmą, zgodnie z przepisami UE, organy nadzoru z kraju towarzystwa ubezpieczeniowego – matki.
Do konsekwencji wynikających z otwarcia polskiego rynku ubezpieczeniowego i dopływu kapitału zagranicznego można zaliczyć:
- przyspieszenie zmian rozwojowych rynku ubezpieczeń w Polsce,
- dostarczenie sektorowi ubezpieczeń nowych kapitałów,
- wystąpienie konieczności dokonania konsolidacji sektora ubezpieczeń oraz koncentracji kapitału,
- wprowadzenie nowoczesnych produktów ubezpieczeniowych, poprawę jakości usług etc.,
- wdrażanie nowoczesnych form i metod sprzedaży polis, rozwój sieci, stosowanie bardziej elastycznej polityki wobec klientów.
Zagrożenia wynikające z otwarcia polskiego rynku ubezpieczeniowego i dopływu kapitału zagranicznego dla tego sektora spowodowane są przede wszystkim tym, iż:
- część zagranicznych firm ubezpieczeniowych działających w Polsce należy do międzynarodowych holdingów finansowych funkcjonujących w skali globalnej, co oznacza możliwość transferów środków z Polski do innych krajów,
- do zagranicznych towarzystw ubezpieczeniowych przechodzą najlepsi klienci krajowi oraz podmioty zagraniczne działające w Polsce,
- może nastąpić stopniowe wypieranie z rynku ubezpieczeniowego polskich firm przez zagranicznych ubezpieczycieli, co spowoduje konieczność przechodzenia polskich zakładów ubezpieczeń do tzw. nisz rynkowych.