Wprowadzenie
Fundamentalizm islamski, jako ruch społeczno-polityczny, wywodzi się z przekonania o konieczności powrotu do „czystego” islamu, czyli islamu pierwotnego, nieskażonego wpływami zewnętrznymi oraz nowoczesnymi ideologiami. Jest to reakcja na różnorodne wyzwania współczesności, w tym na kolonializm, zachodnią dominację kulturową, globalizację oraz procesy modernizacyjne, które w opinii fundamentalistów zagrażają autentyczności i integralności wiary islamskiej. Wśród wielu organizacji, które przyjęły fundamentalistyczną ideologię, szczególnie wyróżnia się Al-Kaida, która stała się synonimem współczesnego dżihadyzmu i terroryzmu międzynarodowego. Al-Kaida, założona w 1988 roku przez Osamę bin Ladena, stała się jedną z najbardziej znanych i wpływowych organizacji terrorystycznych na świecie. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie ideologii fundamentalizmu islamskiego na przykładzie Al-Kaidy, z uwzględnieniem jej genezy, struktury organizacyjnej, strategii działania oraz wpływu na globalne bezpieczeństwo.
Analizując historię terroryzmu, zauważamy powtarzające się schematy działania organizacji terrorystycznych, jak również pojawianie się nowych i eksperymentalnych metod, często wywołujących ogromny szok w społeczeństwie. Jedną z pierwszych organizacji, które realizowały swoje cele poprzez akty terroru, była palestyńska sekta religijna sicarii (sykariusze), działająca w I wieku n.e. Zwalczali oni rzymskich okupantów na terenach dzisiejszego Izraela, mordując wysoko postawione osoby i sabotując kluczowe elementy infrastruktury. Oprócz zabijania Rzymian, sykariusze eliminowali również rodaków podejrzanych o kolaborację. Istnieją także doniesienia o zatruwaniu studni w miejscowościach zamieszkanych przez osoby oskarżane o zdradę.[1]
Kilkaset lat później podobne metody stosowali Nizaryci, znani powszechnie jako asasyni, zrzeszeni pod dowództwem Hassana ibn Sabbaha, zwanego Starcem z Gór. Zamieszkiwali oni górską twierdzę Alamut i atakowali zarówno dowódców krzyżowców, jak i liderów wrogich odłamów islamu. Ich celem było zastraszenie przeciwników poprzez publiczne morderstwa wysokich urzędników i kalifów, które jednocześnie miały demonstrować ich oddanie sprawie.[2]
Porównując działania Nizarytów z działalnością współczesnych grup takich jak Al-Kaida czy tzw. Państwo Islamskie, dostrzegamy podobieństwa w ich taktykach. Nizaryci starali się, aby ich ataki były jak najbardziej publiczne, wywołując w ten sposób silny efekt psychologiczny. Motywacją była religia – wierzyli, że po śmierci trafią do islamskiego raju, Dżannah, co sprawiało, że nie obawiali się śmierci podczas zamachów. Podobnie jak dzisiejsi bojownicy, którzy przeprowadzają samobójcze ataki, oczekiwali na moment, w którym będą mogli całkowicie poświęcić się sprawie. Podobieństwa można dostrzec także w kwestii finansowania organizacji. Podobnie jak tzw. Państwo Islamskie, Nizaryci pobierali podatki od ludności zamieszkującej podbite przez nich ziemie oraz prowadzili handel.[3]
Terroryzm aż do XIX wieku miał charakter indywidualny, a jego sprawcy koncentrowali przemoc głównie na osobach rządzących, często tyranach, oraz na wybranych politykach, dążąc do obalenia władzy i osiągnięcia korzyści dla reprezentowanych przez siebie ugrupowań. W okresie Rewolucji Francuskiej ukształtowało się pojęcie terroru, rozumianego jako przemoc stosowana przez silniejszych wobec słabszych oraz jako rządzenie oparte na zastraszaniu i groźbach. Przełomowy moment w sposobie przeprowadzania zamachów terrorystycznych nastąpił podczas rewolucji przemysłowej. Zmiany społeczno-ekonomiczne doprowadziły do powstania nowych ideologii, często opozycyjnych wobec istniejących systemów politycznych związanych z monarchią i koncentracją władzy w rękach wąskiej elity powiązanej z arystokracją. Członkowie nowo powstałych grup, dążących do obalenia istniejącej władzy, inspirowali się teorią propagandy przez czyn, którą sformułował włoski ekstremista Carlo Pisacane.[4]
Geneza Al-Kaidy
Początki Al-Kaidy sięgają lat 80. XX wieku, kiedy to grupa islamskich bojowników, znanych jako mudżahedini, walczyła przeciwko interwencji radzieckiej w Afganistanie. Wsparcie finansowe i militarne ze strony Stanów Zjednoczonych oraz innych państw zachodnich przyczyniło się do wzmocnienia tych grup, które z czasem przekształciły się w bardziej zorganizowane struktury. Osama bin Laden, pochodzący z bogatej saudyjskiej rodziny, odegrał kluczową rolę w organizowaniu i finansowaniu mudżahedinów. Po zakończeniu konfliktu afgańskiego, bin Laden skupił się na tworzeniu globalnej sieci dżihadystycznej, której celem miało być prowadzenie „świętej wojny” przeciwko wrogom islamu, zarówno w krajach muzułmańskich, jak i poza nimi.
Al-Kaida, dosłownie oznaczająca „bazę”, miała początkowo służyć jako organizacja wspierająca działania różnych grup dżihadystycznych. Jednak z czasem przekształciła się w niezależną organizację terrorystyczną, której celem było obalenie rządów muzułmańskich, uważanych za marionetki Zachodu, oraz prowadzenie ataków na cele zachodnie, w tym szczególnie na Stany Zjednoczone.
Ideologia Al-Kaidy
Al-Kaida jest organizacją wyznającą skrajnie fundamentalistyczną interpretację islamu, zwaną salafizmem dżihadystycznym. Ideologia ta opiera się na przekonaniu, że islam powinien powrócić do swoich korzeni, czyli do czasów proroka Mahometa i jego towarzyszy. W praktyce oznacza to odrzucenie wszelkich innowacji (bid’a) wprowadzonych do islamu na przestrzeni wieków oraz dążenie do ustanowienia państwa opartego na szariacie – prawie islamskim. Dla Al-Kaidy, jednym z głównych wrogów są nie tylko niewierni (kaffir), ale także muzułmanie, którzy w ich opinii odeszli od „prawdziwego” islamu. Są to tzw. „hipokryci” (munafiqun), czyli ci, którzy przyjmują zewnętrzną formę islamu, ale w rzeczywistości wspierają wrogów islamu, w tym państwa zachodnie.
Al-Kaida wyznaje również ideę globalnego dżihadu, czyli prowadzenia zbrojnej walki w obronie islamu na całym świecie. Celem tej walki jest nie tylko obrona muzułmanów przed zewnętrznymi agresorami, ale także dążenie do ustanowienia kalifatu – państwa islamskiego obejmującego całą społeczność muzułmańską (umma). Al-Kaida postrzega świat w kategoriach binarnych: istnieje tylko „dom islamu” (Dar al-Islam) i „dom wojny” (Dar al-Harb), co usprawiedliwia prowadzenie działań zbrojnych przeciwko wszystkim, którzy nie należą do ummy.
Struktura organizacyjna Al-Kaidy
Al-Kaida charakteryzuje się zdecentralizowaną strukturą, co jest jednym z kluczowych elementów jej przetrwania i adaptacji do zmieniających się warunków globalnych. W momencie powstania Al-Kaida była stosunkowo zcentralizowaną organizacją, z wyraźną hierarchią, na czele której stał Osama bin Laden. Jednak po zamachach z 11 września 2001 roku i intensywnych działaniach antyterrorystycznych prowadzonych przez Stany Zjednoczone i ich sojuszników, organizacja musiała zmienić swoją strukturę.
Obecnie Al-Kaida funkcjonuje jako sieć autonomicznych komórek, rozproszonych po różnych częściach świata. Każda z tych komórek ma dużą niezależność operacyjną, co utrudnia jej likwidację. Mimo tej decentralizacji, komórki te są związane ideologicznie i często współpracują ze sobą w zakresie finansowania, szkolenia oraz planowania zamachów. W strukturze Al-Kaidy można wyróżnić tzw. „oddziały regionalne”, takie jak Al-Kaida na Półwyspie Arabskim (AQAP), Al-Kaida w Islamskim Maghrebie (AQIM) czy Al-Kaida na Subkontynencie Indyjskim. Każdy z tych oddziałów działa autonomicznie, ale pozostaje lojalny wobec centrali organizacji.
Strategie działania Al-Kaidy
Al-Kaida stosuje różnorodne strategie, mające na celu realizację jej celów ideologicznych. Jedną z najważniejszych strategii jest prowadzenie globalnego dżihadu poprzez organizowanie i inspirowanie zamachów terrorystycznych. Najbardziej spektakularnym przykładem takiego działania były zamachy z 11 września 2001 roku, które zmieniły oblicze współczesnego terroryzmu oraz polityki międzynarodowej. Al-Kaida stosuje również tzw. „strategię tysiąca cięć”, polegającą na przeprowadzaniu licznych, mniejszych ataków, które mają na celu osłabienie przeciwnika i wywołanie strachu wśród ludności cywilnej. Organizacja ta często wykorzystuje zamachowców samobójców, co jest jednym z jej charakterystycznych elementów taktycznych.
Ważnym elementem strategii Al-Kaidy jest także propaganda. Organizacja ta skutecznie wykorzystuje nowoczesne technologie, w tym internet, do szerzenia swojej ideologii oraz rekrutowania nowych członków. Poprzez publikacje, filmy, a także media społecznościowe, Al-Kaida stara się dotrzeć do szerokiego kręgu odbiorców, zarówno w krajach muzułmańskich, jak i na Zachodzie.
Wpływ Al-Kaidy na globalne bezpieczeństwo
Działalność Al-Kaidy miała i nadal ma ogromny wpływ na globalne bezpieczeństwo. Po zamachach z 11 września 2001 roku, Stany Zjednoczone rozpoczęły tzw. „wojnę z terroryzmem”, której celem było zniszczenie Al-Kaidy oraz jej sojuszników. W ramach tej kampanii przeprowadzono inwazje na Afganistan i Irak, co doprowadziło do obalenia reżimów uważanych za wspierające terroryzm. Mimo tych działań, Al-Kaida nie została całkowicie zlikwidowana i nadal stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Co więcej, jej ideologia i metody działania stały się inspiracją dla wielu innych organizacji terrorystycznych, takich jak ISIS, które przejęło kontrolę nad znacznymi obszarami w Iraku i Syrii.
Współcześnie, Al-Kaida, mimo osłabienia, nadal jest aktywna, szczególnie w regionach takich jak Afryka Północna, Bliski Wschód czy Azja Południowa. Jej oddziały regionalne prowadzą działania zbrojne, a także współpracują z innymi grupami dżihadystycznymi, co zwiększa ich zdolność do przeprowadzania zamachów na skalę międzynarodową.
Podsumowanie
Al-Kaida jest jedną z najbardziej znanych i kontrowersyjnych organizacji terrorystycznych na świecie, która stała się symbolem fundamentalizmu islamskiego. Al-Kaida została założona przez Osamę bin Ladena w 1988 roku, a jej głównym celem jest walka przeciwko państwom zachodnim i ich sojusznikom, którzy są uważani za wrogów islamu.
Al-Kaida łączy ideologię fundamentalizmu islamskiego z dżihadem, czyli świętą wojną przeciwko wrogom islamu. Organizacja ta propaguje ideologię radykalnego salafizmu, która zakłada powrót do ortodoksyjnego islamu i odrzucenie wpływów zachodnich. Al-Kaida uważa, że państwa zachodnie prowadzą wojnę przeciwko islamowi, a jedynym sposobem na obronę islamu jest walka i terroryzm.
Al-Kaida dokonała wiele zamachów terrorystycznych, w tym ataków z 11 września 2001 roku na World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie. Ataki te miały na celu osłabienie wpływu Stanów Zjednoczonych na Bliskim Wschodzie oraz zwrócenie uwagi na działania wojenne prowadzone przez państwa zachodnie w krajach muzułmańskich.
Fundamentalizm islamski, który reprezentuje Al-Kaida, wywołuje wiele kontrowersji i sprzeciwu w świecie zachodnim. Organizacja ta uważa, że walka z wrogami islamu usprawiedliwia stosowanie terroru i zamachy na cywilów. Jednocześnie, wielu muzułmanów krytykuje Al-Kaidę i odrzuca jej ideologię.
Walka z fundamentalizmem islamskim i terroryzmem stała się jednym z największych wyzwań dla bezpieczeństwa państw na całym świecie. Wiele państw prowadzi działania militarne i dyplomatyczne przeciwko organizacjom terrorystycznym, w tym przeciwko Al-Kaidzie. Jednocześnie, walka z terroryzmem wymaga nie tylko działań militarnych, ale również działań prewencyjnych, takich jak edukacja i integracja społeczności muzułmańskich, aby przeciwdziałać procesom radykalizacji.
Al-Kaida stanowi przykład organizacji terrorystycznej, która reprezentuje fundamentalizm islamski. Organizacja ta łączy ideologię radykalnego salafizmu z dżihadem przeciwko państwom zachodnim. Walka z fundamentalizmem islamskim i terroryzmem stała się jednym z największych wyzwań dla bezpieczeństwa państw na całym świecie.
[1] R.M. Barnas, Terroryzm Od Asasynów do Osamy bin Ladena, Wrocław 2001, s. 32.
[2] R.A. Kosta, Terroryzm jako zagrożenie dla bezpieczeństwa cywilizacji zachodniej w XXI wieku, Toruń 2012, s. 15.
[3] M.A. Kędzierski, Finansowanie organizacji terrorystycznych, [w:] K. Jałoszyński, T.R. Aleksandrowicz, K. Wiciak (red.) Bezpieczeństwo państwa a zagrożenie terroryzmem, terroryzm na przełomie XX i XXI wieku, WSPol, Szczytno 2016, s. 57.
[4] T.R. Aleksandrowicz, Terroryzm międzynarodowy, Warszawa 2015, s. 16-17.
