Znając zagrożenia łatwiej można ich uniknąć. Pozorne ułatwienia mogą stać się pułapka, za która ludzkość może zapłacić zbyt wiele – cena przetrwania. Odpowiedzialność ciążąca na tych, którym przyszło zżyć w czasach wielkich zmian, jest ogromna. Poświecenia jakich się od nich wymaga, mogą często kolidować z instynktem samozachowawczym. Międzynarodowa współpraca – w sferze polityki, ekonomii, ochrony zdrowia, nauki i wielkich inwestycji – tych, którzy Beda potrafili szczęśliwie przebrnąć przez pułapki historii, jest wielka szansa dla przyszłości cywilizacji ludzkiej na ziemi. Jak tego dokonać i czego się obawiać – to właśnie dyskretnie sugerują nam futurolodzy.
Tabela nr 12 pokazuje, jak różnorodnie można zinterpretować ta sama sytuacje społeczno-polityczna. Analiza zmian cywilizacyjnych w optyce futurologów prowadzi do wielu zaskakujących a zarazem odmiennych wniosków. Zwolennicy wprowadzenia pełnej demokracji uczestniczącej (Masuda, Maluchna, Toffler i Naisbitt) podkreślają pozytywne strony rozwoju technologii informatycznej i zachęcają do wykorzystania jej dla ogólnoludzkiego dobra w sferze polityki. Zalety rozwoju nauki, szczególnie technik informacyjnych dostrzegają również zwolennicy zachowania istniejących rozwojów społecznych (Fukuyama, Asimov, Bell). Jednak wielu współczesnych pisarzy i ekonomistów głośno zastanawia się nad skutkami powszechnej informatyzacji. Obawiają się ubezwłasnowolnienia ludzi przez „wszechogarniająca technologie” oraz wzrostu kontroli zachowana społecznych (Lem, Ritzer, Reich, Thurow). Swoja uwagę skoncentrowałam na poglądach tych współczesnych myślicieli, którzy są zwolennikami demokracji uczestniczącej lub proponują równorzędne rozwiązanie narastających dziś konfliktów społeczno-politycznych. Ten kierunek rozważań uważam za najbardziej potrzebny i perspektywiczny.
Wydaje się, że w świecie współczesnym dopiero uważne przestudiowanie i porównanie wszystkich poglądów i opcji pozwoli zrozumieć, w która stronę zmierza nasza cywilizacja i jakie są jej zagrożenia. Jednak realizacja pewnych postulatów, poruszanych przez futurologów, powinny zostać zrealizowane niezależnie od kierunku rozwoju społeczeństwa ludzkiego. Należą do nich:
- wprowadzenie powszechnej, bezpłatnej edukacji,
- ochrona socjalna ludzi pracy,
- długofalowe, państwowe inwestycje,
- zwiększanie aktywności politycznej obywateli.
Koszty zmian cywilizacyjnych, które społeczeństwo musi ponieść, są niewspółmierne do powszechnego dobrobytu, jaki niesie za sobą nowa cywilizacja. Zagrożenia wynikające z zaniedbań realizowaniu powyższych działań prowadza do bezrobocia, głębokiej frustracji społecznej, wzrostu przestępczości i globalnego kryzysu. Wybierać trzeba między myśleniem długo i krótkofalowym, nasz wybór w istotny sposób zmieni przyszłość nie tylko nasza, ale całej cywilizacji ludzkiej.
Tabela nr 12. Systematyzacja analizy scenariuszy rozwoju cywilizacyjnego
| Autor | Główne tezy | Postulowany system polityczny | Sposób realizacji postulatu | Podstawowe zagrożenie |
| Zwolennicy Demokracji Uczestniczącej | ||||
| 2.1 Masuda Yoneji (1909-1995) | Cywilizacja informacyjna i metody transformacji w jej kierunku | Demokracja uczestnicząca | Głęboka reforma społeczno-polityczna państwa | Powstanie społeczeństwa „kontrolowanego” politycznie, społecznie i ekonomicznie |
| 2.2 McLuhan Marshall (1911-1980) | Nowopowstałe media szansa na stworzenie globalnej wioski | Demokracja uczestnicząca | Wykorzystanie elektronicznych środków przekazu do realizacji celów politycznych i społecznych | Linearne postrzeganie rzeczywistości społeczno-politycznej |
| 2.3 Toffler Alvin (1928-…) | Zderzenie się fal cywilizacyjnych | Demokracja uczestnicząca | Stworzenie struktury umożliwiające zapanowanie „trzeciej fali” czyli społeczeństwa informacyjnego | Wybranie drogi rozwojowej charakterystycznej dla „drugiej fali” przemysłowej i prymat bezrozumnej „większości” |
| 2.4 Naisbitt John (1929-…) | Trendy kształtujące cywilizacje informacyjna | Demokracja uczestnicząca | Próba pogodzenia ze sobą wszystkich przeciwstawnych sobie trendów cywilizacji informacyjnej | Obniżenie poziomu edukacji, wzrost bezrobocia i dehumanizacja |
| Zwolennicy Zachowania Istniejących Ustrojów Politycznych | ||||
| 2.5 Fukuyama Francis (1952-…) | Zakończenie historii ludzkiej i epoka post ludzka | Demokracja liberalna | Ciągła reforma demokracji | Zagrożenie demokracji |
| 2.6 Lem Stanisław (1921-…) | Społeczeństwo ubezwłasnowolnione przez technikę | Demokracja reprezentatywna | Wyzwolenie spod niewoli technologii, które sami tworzymy | Zalanie społeczeństwa ogromem niepotrzebnych informacji i przecenienie roli techniki |
| 2.7 Asimov Isaak (1920-1992) | Możliwość polaczenia zaawansowanej techniki z wartościami humanistycznymi | Demokracja reprezentatywna z rządem specjalistów | Rozproszenie ludzkości we wszechświecie przy wykorzystaniu technologii i sztucznej inteligencji | Odrzucenie przez społeczeństwo zdobyczy techniki, groźba wyczerpania się zasobów ziemskich i zamkniecie ludzkości w miastach-fabrykach |
| Zwolennicy Wprowadzenia Ustroju Konkurencyjnego Do Demokracji Uczestniczącej | ||||
| 2.8 Bell Daniel (1919-1987) | Prymat wiedzy i globalizacja | Demokracja merytokratyczna | Powstanie ogólnodostępnych systemów edukacji powszechnej i specjalizacja | Nieumiejętne przeprowadzenie reform społecznych |
| 2.9 Ritzer George (1935-…) | McDonaldyzacja świata | Demokracja respektująca wartości humanistyczne | Ochrona indywidualizmu i kultury mniejszości narodowych | Postępujące ubezwłasnowolnienie i ujednolicenie świata |
| 2.10 Reich Robert (1936-…) | Zagrożenie drastycznym rozwarstwieniem społecznym i bezmyślnym nacjonalizmem | Rządy wykształconych, wrażliwych społecznie specjalistów | Wzmożone wyksztalcenie zawierające wiedze ogólna oraz wpajanie wartości ogólnoludzkich | Podział społeczeństwa na elitę (ok.20%) i bezrobotne, nisko wykształcone masy (80%) |
| 2.11 Thurow Lester W. (1938-…) | Powrót nowego średniowiecza | Demokracja „socjalna i opiekuńcza” | Wprowadzenie powszechnej, bezpłatnej edukacji na wszystkich szczeblach oraz długofalowe, państwowe inwestycje | Brak finansowania oświaty i wielkie rozwarstwienie społeczne, aż do upadku cywilizacji ludzkiej |
Źródło: praca własna
(24) Reich R., Praca narodów: Przygotowanie do kapitalizmu XXI wieku, Toruń 1996; Tales of a New America: The Anxious Liberal’s Guide to the Future, Vintage 1988; New Deals: The Crystler Revival and the American System, Viking 1986; TheNext American Frontier, Penguin 1983.
(25) Reich Robert, Praca narodów …, s. 238.
(26) Reich Robert, Praca narodów …, s. 239.
(27) Reich Robert, Praca narodów …, s. 243.
