Właściwa ocena zdolności kredytowej jest procedurą wieloetapową. Wybór stosowanych metod jest indywidualną sprawą banku. Często banki sięgają po dodatkowe informacje o swoim kliencie, korzystając z innych źródeł, niż dane dostarczone przez kredytobiorcę, np. może to być wizyta w przedsiębiorstwie, własne badania sytuacji określonych działów i branż gospodarki. Analiza zdolności kredytowej winna dać odpowiedzi na pytania: w jakim stopniu bieżąca i przewidywana sytuacja finansowa kredytobiorcy zapewnia spłatę kredytu wraz z odsetkami, jak wysoki jest stopień ryzyka bankowego i jaka jest konieczność utrzymania niezbędnych rezerw na ewentualne straty.
Analiza ekonomiczna:
Jej istotą jest dokładne scharakteryzowanie i poznanie danego podmiotu, dokonanie oceny elementów uczestniczących w jego rozwoju, działalności gospodarczej oraz określenie pozycji w otoczeniu ekonomicznym.
Analiza finansowa:
Najważniejsze etapy tej analizy to [Zalewska J., Kredyty bankowe jako…op.cit. str. 121]:
- analiza porównawcza sprawozdań finansowych, polegająca na ustaleniu wzrostu lub zmniejszeniu składników bilansu i rachunku wyników,
- analiza struktury danych, polegająca na ustaleniu i ocenie udziałów poszczególnych pozycji aktywów i pasywów w ogólnej sumie bilansowej oraz udziału poszczególnej pozycji rachunku wyników w wartości sprzedaży,
- zestawienie przepływów pieniężnych ze wszystkich źródeł z wydatkami w fazie realizacji projektu, dające obraz właściwych przepływów pieniężnych,
- analiza przedsięwzięcia, tj. ocena założeń i możliwości realizacji danego przedsięwzięcia.
Innymi metodami stosowanymi przez banki są:
- syntetyczna metoda punktowa, w której wykorzystuje się elementy analizy ekonomicznej i finansowej,
- analiza przedsięwzięć inwestycyjnych.
Proces udzielania kredytu jest kluczowym elementem działalności instytucji finansowych, zwłaszcza banków, które dążą do zminimalizowania ryzyka związanego z niespłacalnością kredytu. Składa się on z kilku kroków, które obejmują analizę zdolności kredytowej klienta, ocenę ryzyka, ustalenie warunków kredytowych oraz monitorowanie spłaty kredytu. Proces ten różni się nieco w zależności od rodzaju kredytu oraz specyfiki instytucji finansowej, jednak zazwyczaj obejmuje następujące etapy: przyjęcie wniosku kredytowego, analizę kredytową, decyzję kredytową, zawarcie umowy kredytowej oraz wypłatę środków i monitoring spłaty.
Pierwszym etapem jest przyjęcie wniosku kredytowego, podczas którego klient zgłasza chęć uzyskania kredytu i wypełnia formularz aplikacyjny. Bank wymaga od klienta dostarczenia niezbędnych dokumentów, które pozwolą ocenić jego sytuację finansową oraz zdolność do spłaty kredytu. W przypadku kredytów dla osób fizycznych mogą to być dokumenty potwierdzające dochody, takie jak zaświadczenia o zatrudnieniu, deklaracje podatkowe czy wyciągi z konta bankowego. W przypadku kredytów dla firm wymagane dokumenty mogą obejmować sprawozdania finansowe, bilans, rachunek zysków i strat, a także biznesplan, zwłaszcza jeśli firma ubiega się o kredyt na rozwój działalności.
Kolejnym krokiem jest analiza kredytowa, podczas której bank szczegółowo ocenia zdolność kredytową klienta. Analiza kredytowa obejmuje zarówno analizę ilościową, jak i jakościową. W ramach analizy ilościowej oceniane są wskaźniki finansowe, takie jak wskaźnik zadłużenia, płynności, rentowności czy aktywności, co pozwala ocenić, czy klient posiada odpowiednie zasoby finansowe do obsługi długu. W przypadku osób fizycznych analiza kredytowa obejmuje także scoring kredytowy, który opiera się na przypisywaniu punktów do różnych cech kredytobiorcy. Dla firm istotna jest również analiza przepływów pieniężnych, która pokazuje, czy przedsiębiorstwo jest w stanie generować nadwyżki finansowe na spłatę zobowiązań. Analiza jakościowa natomiast ocenia czynniki niemierzalne, takie jak reputacja klienta, stabilność jego sytuacji zawodowej czy warunki branżowe.
Po zakończeniu analizy kredytowej następuje decyzja kredytowa. Na podstawie wyników analizy zdolności kredytowej bank podejmuje decyzję o przyznaniu lub odrzuceniu wniosku kredytowego. W przypadku pozytywnej decyzji określane są także warunki kredytu, takie jak wysokość oprocentowania, okres kredytowania, harmonogram spłat oraz wymagane zabezpieczenia. Decyzja kredytowa jest podejmowana przez odpowiedni komitet kredytowy lub analityka kredytowego, w zależności od wartości kredytu oraz polityki banku. Banki często stosują standardowe procedury dla mniejszych kredytów, natomiast dla większych zobowiązań, na przykład w przypadku kredytów inwestycyjnych, decyzja wymaga zatwierdzenia na wyższych szczeblach zarządzania.
Kolejnym etapem jest zawarcie umowy kredytowej, w której określane są wszystkie warunki kredytu, w tym wysokość oprocentowania, harmonogram spłat, sposób zabezpieczenia oraz obowiązki stron. Umowa kredytowa stanowi prawnie wiążący dokument, który szczegółowo reguluje zasady udzielenia i spłaty kredytu. Bank wymaga od klienta podpisania umowy oraz dostarczenia wymaganych zabezpieczeń, takich jak hipoteka, poręczenie, weksel czy inne formy zabezpieczeń akceptowane przez instytucję finansową. Przed podpisaniem umowy klient ma możliwość dokładnego zapoznania się z jej treścią i negocjacji niektórych warunków, jeśli bank na to pozwala.
Po zawarciu umowy kredytowej następuje wypłata środków. W zależności od rodzaju kredytu, wypłata może odbywać się jednorazowo (jak w przypadku kredytów konsumpcyjnych) lub etapami (jak w przypadku kredytów inwestycyjnych). Wypłata środków następuje na konto kredytobiorcy lub na wskazany przez niego rachunek. W przypadku kredytów celowych, takich jak kredyty hipoteczne czy inwestycyjne, bank może wymagać przedstawienia faktur lub dokumentów potwierdzających, że środki są wykorzystywane zgodnie z celem kredytu.
Ostatnim etapem procesu udzielania kredytu jest monitoring spłaty kredytu. Bank regularnie monitoruje spłatę zobowiązań przez klienta oraz analizuje jego sytuację finansową w przypadku długoterminowych kredytów. Monitoring polega na sprawdzaniu terminowości spłat, a także weryfikacji sytuacji finansowej klienta, zwłaszcza jeśli istnieje ryzyko, że jego sytuacja może ulec pogorszeniu. W przypadku opóźnień w spłacie bank podejmuje działania windykacyjne, takie jak przypomnienia o spłacie, renegocjacje warunków kredytu lub, w ostateczności, skierowanie sprawy na drogę prawną. Monitoring pozwala na szybką reakcję banku w przypadku problemów ze spłatą i zmniejsza ryzyko niespłacalności kredytu.
Proces udzielania kredytu jest kluczowym elementem zarządzania ryzykiem kredytowym przez banki. Dzięki szczegółowej analizie zdolności kredytowej, ustaleniu odpowiednich warunków kredytowych oraz monitorowaniu spłaty kredytu instytucje finansowe minimalizują ryzyko związane z udzielaniem kredytów i zabezpieczają swoje interesy.